Anna Drewniak - Janczarek

KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA
nowoczesna metoda stymulacji rozwoju ruchowego

Ruch i rytm odgrywają w rozwoju dziecka fundamentalną rolę, którą nie każdy potrafi sobie wyobrazić.
Ruch fizyczny i rozwój intelektu szczególnie związane są ze sobą w dzieciństwie, zatem rozwój dziecka powinien przebiegać w sposób naturalny, oparty na mechanizmach integracji myśli i ruchu. Jest to zależne od zintegrowanej pracy lewej i prawej półkuli mózgowej.
Mechanizm integracji ‘’myśli i ruchu’’ uczeń wykorzystuje w sytuacjach, w których w sposób automatyczny posługuje się swoją wiedzą i umiejętnościami. Jest on niezbędny w czasie utrwalania i wzmacniania wiedzy, którą już mamy.
Mechanizm rozłączenia ’’myśli i ruchu” jest niezbędny w sytuacjach nowego uczenia się,
w momentach stresu, gdy włączają się odruchy przetrwania. Uczeń powinien umieć zatrzymać ruch, by dać przestrzeń myśli, która jest dominująca, jeśli ma nastąpić nowe uczenie się. Obydwa mechanizmy są niezbędne i jednakowo ważne. Gdy uczeń łatwo korzysta z obydwu mechanizmów w sposób zintegrowany, uczy się szybko.
Koordynacja ruchowa jest potrzebna szczególnie w edukacji małych dzieci, przygotowujących się do nauki pisania, czytania, stąd ruch powinien być początkiem każdego procesu edukacyjnego. Nauka w bezruchu szybko staje się nieprzyjemną dla dzieci i samego nauczyciela. W czasie typowych zajęć szkolnych gdy dzieci zmuszane są do wykonywania nudnych zajęć pozbawionych elementów ruchu i zabawy obserwujemy wiercenie, kopanie nogami pod stołem, rozmowy, żarty, które dezorganizują zajęcia. Nauczyciel, starając się utrzymać dyscyplinę, uśmiech zamienia w surowość a życzliwe słowa w chłodny dystans i brak kontaktu z uczniami. Podporządkowanie, strach, blokują rozwój w sferze emocjonalnej i społecznej, a jednocześnie wywołują przedwczesne zmęczenie, które przejawia się natychmiast chęcią wzmożonego ruchu W taki sposób powstają mity o nadpobudliwych, zbyt ruchliwych i nieposłusznych dzieciach, które pewnie byłyby grzeczniejsze, gdyby pozwolono im uczyć się w ruchu, poprzez zabawę.
.Dlatego w szkołach należało by stworzyć jak najwięcej możliwości do doświadczania swobodnego ruchu.
Również rodzice w domach rodzinnych, nie będąc świadomi problemu, wpływają hamująco na ważny aspekt rozwojowy swoich dzieci. Należy zatem upowszechniać wiedzę na temat stymulacji rozwoju poprzez ruch, by w jak największym stopniu dotarła do rodziców i nauczycieli, którym zależy na radosnym i pozytywnym rozwoju dzieci i młodzieży.
Dla efektywnego uczenia się niezbędna jest praca prawej i lewej półkuli mózgu. Wtedy dziecko działa w sposób harmonijny i bezkonfliktowy. Aby taka współpraca była bardzo dobra trzeba odpowiednio ćwiczyć i stymulować mózg.
Właściwą metodą terapeutyczną jest Kinezjologia Edukacyjna, oparta na wykorzystaniu w praktyce naturalnego ruchu fizycznego, który jest niezbędny do organizowania pracy mózgu i ciała w celu uczenia się i twórczego rozwoju człowieka
Twórcą metody jest amerykański pedagog Paul Dennison. W ramach Kinezjologii Edukacyjnej stworzył program Gimnastyki Mózgu, którego podstawą jest swobodny, naturalny ruch, wykorzystany w zestawie prostych ćwiczeń, powodujących prawidłowy rozwój trzech wymiarów mózgu:
- lewą i prawą półkulę ( wymiar lateralności)
- pień mózgu i płaty czołowe (wymiar skupienia)
-układ limbiczny i korę mózgową ( wymiar ześrodkowania)
Lateralność to zdolność koordynowania lewej strony mózgu z prawą, przede wszystkim ze wzrokowym, słuchowym lub kinestetycznym polem środkowym, gdzie obie strony na siebie zachodzą. Umiejętność przekraczania linii środkowej jest podstawą tworzenia prawidłowych nawyków niezbędnych w uczeniu się. Chodzi tu o umiejętność używania obu oczu jednocześnie, o słuchanie obuuszne, o wykonywanie ruchów całym ciałem.
Skupienie jest zdolnością koordynowania tylnych i przednich części mózgu. Dobrze funkcjonujący wymiar pomaga zrozumieć nowe informacje w kontekście już znanych, zdobytych doświadczeń. Dzieci zablokowane w tym wymiarze nie potrafią skoncentrować uwagi lub są nadmiernie skoncentrowane.
Ześrodkowanie to zdolność przekraczania linii środkowej między górną i dolną częścią ciała, warunkująca koordynację myślenia abstrakcyjnego ( kora mózgowa ) i emocji ( układ limbiczny).Prawidłowo funkcjonujący wymiar pozwala na łatwe uczenie się za pomocą wszystkich zmysłów oraz na zapamiętywanie różnego materiału dzięki włączeniu emocji. Brak koordynacji w tym wymiarze powoduje strach, irracjonalne lęki, brak decyzji przy podejmowaniu działań, nie radzenie sobie z emocjami.
Prawidłowa integracja tych trzech wymiarów przynosi korzyści w postaci bezstresowego nabywania nowych umiejętności rozwojowych. Jeśli nie ma integracji, proces uczenia się zostaje zaburzony. Wtedy pomocne są ćwiczenia Gimnastyki Mózgu, które pobudzają przepływ informacji między trzema wymiarami i przywracają naturalną zdolność uczenia się.
Ćwiczenia Gimnastyki Mózgu zebrane są w zestawy stymulujące odpowiednie funkcje mózgu:
1.Ćwiczenia na przekraczanie linii środkowej - polegają na wykonywaniu łatwych, dwustronnych ruchów poprzez linię środkową ciała. Pomagają one zintegrować widzenie obuoczne, słyszenie obuuszne oraz prawą i lewą stronę ciała i mózgu.
2.Ćwiczenia wydłużające - pomagają rozwinąć i wzmocnić te drogi nerwowe, które umożliwiają uczniom dokonanie połączeń pomiędzy tym, co już wiedzą- w tylnej części mózgu, a zdolnością do wyrażenia i przetworzenia tej informacji z przodu mózgu. Kiedy uczniowie odczuwają stres, uruchamia się mechanizm przetrwania i kurczą się mięśnie. Ćwiczenia wydłużające rozluźniają te mięśnie i ścięgna, które zostały skurczone przez odruch pnia mózgu w nowej, nieznanej sytuacji uczenia się.
3.Ćwiczenia energetyzujące i pogłębiające postawę - pomagają odtworzyć połączenia nerwowe pomiędzy ciałem a mózgiem, dzięki czemu ułatwiają przepływ energii elektromagnetycznej przez ciało. Ćwiczenia te podtrzymują pozytywne zmiany elektryczne i chemiczne, zachodzące w czasie działań umysłowych i fizycznych. Ciało ludzkie jest jednym z bardziej skomplikowanych systemów elektrycznych. Informacje wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne są zamieniane na sygnał elektryczny i przekazywane do odpowiednich ośrodków w mózgu za pomocą włókien nerwowych. Czasami systemy są przeciążone, włączają się i blokują normalną komunikację między ciałem i mózgiem. Dzieje się tak w czasie stresu, gdy wzrasta poziom adrenaliny i obniża się potencjał elektryczny błony komórkowej nerwu. Ciało reaguje wtedy trybem przetrwania. Ćwiczenia energetyzujące aktywizują nową korę i obniżają poziom adrenaliny. Podwyższa się potencjał elektryczny błony komórkowej, warunkujący koordynację myślenia i działania.
Bardzo ważne podczas wykonywania Gimnastyki Mózgu jest prawidłowe oddychanie i picie wody mineralnej niegazowanej. Trzeba nauczyć dzieci oddychania angażujacego przeponę ,rytmicznego, wydłużonego w fazie wdechu i wydechu. Ma to duże znaczenie dla odpowiedniego przygotowania organizmu do stymulacji poszczególnymi ćwiczeniami.
Równie istotne jest picie wody- dotlenia w szybki sposób cały system: ciało i mózg. Ćwiczenia są wtedy bardziej skuteczne i pomagają w łatwiejszej nauce każdemu dziecku.

ROZWÓJ RUCHOWY DZIECKA

Rozwój ruchowy w okresie dzieciństwa to bardzo ciekawe i dotąd jeszcze mało zbadane zjawisko. Ruch jest dla dziecka naturalnym, wrodzonym stanem. Człowiek ma około 650 mięśni zapewniających mu aktywność życiową i mózgową. Ruch jest źródłem radosnego uczenia się i pomaga nam zrozumieć nowe doświadczenia.
Dziecko jest aktywne i ruchliwe, bo w ten sposób chce poznawać świat. Jednak dorośli skutecznie hamują naturalny rozwój ruchowy, oczekując od dziecka spokojnego zachowania i uczenia się w bezruchu. Może właśnie dlatego nauka w szkole jest dla większości dzieci męczarnią a trudności szkolne, dysleksja, rosną z roku na rok.
Rozwój ruchowy ma własną strukturę, swój niewerbalny język i programy realizacji następujących po sobie schematów motorycznych. Rozwój emocjonalny i poznawczy niemowlęcia zależy od jego rozwoju ruchowego. Im częściej dziecko będzie się ruszać zgodnie z naturą tym szybciej nastąpi rozwój pojęciowy, kształtowanie narządów zmysłów i rozwój mowy.
W sytuacji zaburzenia rozwoju ruchowego mogą powstać różne wyzwania rozwojowe. Jeśli dziecko nie potrafi kontrolować swoich ruchów, może mieć problem z kontrolowaniem emocji w ramach norm społecznych. Takie dzieci mają dużo ruchów nagłych, nieskoordynowanych, agresywnych. Nie mogą zapanować nad swoim ruchem co wywołuje wiele problemów: agresywne zachowanie, brak motywacji, nienadążanie za innymi, dysleksję, opóźnienia mowy.
Czasem nawet niewielka wiedza i korygowanie sfery ruchowej może przynieść zmiany w zachowaniu dziecka, sprawić, że będzie mu łatwiej funkcjonować w relacjach społecznych.
Świadomy i kontrolowany ruch rozwija się proporcjonalnie do rozwoju ciała tj. od centrum ciała do kończyn, od głowy do kości ogonowej, od rąk do nóg.
Źródłem ruchu są odruchy dynamiczne i posturalne. Bardzo ważna jest ich integracja z układem ruchowym całego ciała, gdyż każdy schemat ruchowy bazuje na pierwotnych, bezwarunkowych odruchach.
Rozwój ruchowy dziecka rozpoczynającego naukę w szkole stanowi o jego gotowości fizycznej i neurofizjologicznej. Ten rodzaj gotowości szkolnej najbardziej wpływa na jego dojrzałość intelektualną i motywacyjno- emocjonalną.
Uczenie się jest procesem, który sprawia trudność wielu dzieciom. Nie jest ono zależne wyłącznie od procesów myślenia. Kształtując wiele umiejętności: mówienie, pisanie, taniec, potrzebna jest aktywność wielu mięśni ciała. Dlatego dziecko rozpoczynające naukę w szkole musi uzyskać:
- niezbędny poziom rozwoju neurofizjologicznego mózgu, zapewniający prawidłowe myślenie obrazowe i abstrakcyjne, tworzenie wyobraźni, zintegrowane używanie półkul mózgowych
- dojrzałość układu nerwowego, zrównoważenie procesów pobudzania i hamowania
- gotowość narządów zmysłów ( wzroku, słuchu, dotyku, równowagi, węchu, czucia ) do wykonywania świadomych procesów
- dojrzałość fizyczną ciała, zapewniającą dobrą koordynację ruchów
- integrację sensomotoryczną
- gotowość motoryczną, zapewniającą rozwój motoryki precyzyjnej rąk i oczu, niezbędnej między innymi do pisania i czytania
Rozwój ruchowy jest ważnym wyznacznikiem dojrzałości szkolnej dziecka. Ma swoje strukturalne jednostki składowe, etapy, poziomy, mechanizmy i cechy. Wyróżnia się 6 głównych etapów rozwoju ruchowego niemowlęcia:

1. Rozwój koordynacji ruchu całego ciała w ramach relacji „ środek – peryferie ciała”

głowa lewa ręka
prawa noga środek ciała prawa ręka
lewa noga obszar krzyżowy

W wieku około 6 roku życia dziecko powinno w pełni opanować tę strategię oraz wszystkie następne i wykazywać koordynację w wyżej wspomnianym schemacie ruchów.

2.Rozwój połączeń „głowa- kręgosłup” jest ważny dla wykształcenia schematu obrotów w prawo i w lewo oraz skoordynowanych ruchów ciała w przestrzeni. To połączenie na poziomie procesów poznawczych wpływa na koncentrację, uwagę, zapamiętywanie i aktywne myślenie.

3. Kształtowanie schematu ruchów homologicznych, tzn. ruchów lustrzano- symetrycznych i koordynacji jest niezbędne do zintegrowanych ruchów obydwu rąk ( np. gra w piłkę, trzymanie przedmiotów ) i nóg (np. zginanie, podskoki).

4. Formowanie się schematu ruchów i koordynacji homolateralnych (jednostronnych) jest niezbędne do pisania, rysowania, trzymania i manipulowania przedmiotami, co pozwala drugiej kończynie wykonywać w tym czasie inne czynności.

5. Rozwój naprzemienno - lateralnych schematów ruchu jest niezbędny do naprzemiennej pracy kończyn ( skoordynowany chód i bieg ) oraz narządów wzroku i słuchu. Bardzo ważne jest, by do osiągnięcia wieku szkolnego dziecko opanowało podstawy koordynacji zarówno jednostronnej typu „prawe oko- prawa ręka”, „lewe oko- lewa ręka”, jak i naprzemiennej typu „prawa ręka- lewe oko”, „lewa ręka – prawe oko”

6. Rozwój ruchów zróżnicowanych ( dyferencjonowanych ) kontrolowanych i celowych stanowi bazę dla ruchów zautomatyzowanych i precyzyjnych.

Podczas kolejnych etapów rozwoju ruchowego dziecko przechodzi od stabilnego leżenia na plecach i na brzuchu, do obrotów, pełzania, czworakowania homologicznego (jednostronnego ) , czworakowania naprzemiennego, siedzenia, „ stania” na kolanach, stania i chodzenia. Każdy z tych etapów w okresie nauki szkolnej będzie bezpośrednio lub pośrednio wpływał na proces uczenia się. Dlatego ważne jest, aby dziecko prawidłowo osiągnęło i przeszło każdy etap rozwoju w odpowiednim wieku. Nierozwinięcie się u dziecka nawyków i zdolności ruchowych, pozostawanie przez długi okres czasu na jednym z etapów rozwoju, lub przeskoczenie go, rzutuje na rozwój integracji sensorycznej i umiejętności poznawczych, może spowodować w późniejszym czasie trudności w pisaniu, czytaniu, zapamiętywaniu.
Dziecko nie może poradzić sobie z nauką w szkole, powstaje ogromny stres, maleje motywacja i chęć do nauki. Entuzjazm i radość z pójścia do szkoły przekształca się w strach i rozczarowanie.
Dlatego bardzo ważna jest analiza neurofizjologiczna gotowości do nauki szkolnej aby określić prawidłowe działanie aby wesprzeć rozwój dziecka, korygować zaburzenia i pomóc dziecku odzyskać radość i twórcze nastawienie do nauki.

GRAWITACJA A SKUTECZNE UCZENIE SIĘ
Warsztaty - ćwiczenia i zabawy na równoważni- prowadzenie Bewerly Hunter

Kurs uczenia się i grawitacji został stworzony w wyniku zainteresowania autorki wpływem równoważni na aktywizację i stymulację układu przedsionkowego ćwiczeniami gimnastyki mózgu.
Uczestnictwo w dwudniowych zajęciach pozwoliło mi bardziej zrozumieć w jakim stopniu nasze życie jest zrównoważone. Zachęciło do stosowania w mojej pracy z dziećmi jeszcze więcej ruchu i zabawy. Bewerly pokazała uczestnikom w jaki sposób możemy pracować z ćwiczeniami gimnastyki mózgu i ćwiczeniami na równoważni, aby podwyższyć nasze możliwości spostrzegania, równowagi i lepiej kierować naszym życiem.
Równoważnia wprowadza dodatkową stymulację układu proprioceptywnego i układu przedsionkowego.
Układ przedsionkowy kontroluje zmysł ruchu i równowagi. Jest najwcześniejszym układem sensorycznym, który rozwija się maksymalnie i mielinizuje się w wieku pięciu miesięcy od poczęcia. Takie wczesne prenatalne dojrzewanie układu przygotowuje całe ciało do zorganizowania grawitacji po narodzinach, pomaga dziecku w orientacji w przestrzeni oraz w eksplorowaniu ruchów głowy, kończyn oraz ruchu oczu.
Układ przedsionkowy pomaga w ustaleniu związków pomiędzy wewnętrznym światem naszego ciała a otoczeniem i odwrotnie. Nasze sześć zmysłów: wzrok, słuch, węch, smak, dotyk i propriocepcja wysyłają przez niego informacje do mózgu. Jeśli funkcjonuje on nieprawidłowo integracja sensorycznych bodźców dochodzących do mózgu może być naruszona. Układ przedsionkowy jest podstawą naszego doświadczenia dla całego układu mózg – ciało.
Organy wchodzące w jego skład zachowują się podobnie jak poziomica i cały czas zabezpieczają nas informacjami równowagi, ruchu i grawitacji ciała. To od nich zbieramy informacje o pozycji głowy względem ziemi. Są one najbardziej wrażliwymi ze wszystkich narządów zmysłów. Leżą przy kości wyrostka sutkowatego ( za płatem ucha ) i są częścią ucha wewnętrznego. Informacje przyjmowane przez te narządy przechodzą do mózgu. Ten monitoruje i przystosowuje się do różnych naszych mięśni. Mówi im kiedy mają się napiąć , a kiedy rozluźnić. Mówi mięśniom oczu jak mają się poruszać, dzięki czemu patrzymy we właściwym kierunku.
To połączenie pomiędzy systemem przedsionkowym, mózgiem, oczami i podstawowymi mięśniami jest bardzo istotne dla procesu uczenia się. Wrażenie grawitacji i ruch ciała tworzą podstawowe źródło dla wszystkich naszych doświadczeń czuciowych i znajduje to odzwierciedlenie w ścieżkach neurologicznych.
Integracja sensoryczna pozwala nam na połączenie razem wszystkich oddzielnych części informacji, którą spostrzegamy. Zapach pomarańczy , kolor, chropowate odczucie skórki, dźwięk, który słyszymy przy obieraniu pomarańczy, jej smak. To wszystko w mózgu automatycznie łączy się w doświadczenie pojedynczej pomarańczy.