 | |
| Program nauczania–uczenia się dla I etapu kształcenia – edukacji wczesnoszkolnej "Elementarz odkrywców"
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era
Uwagi o realizacji Programu
Proponowany przez nas Program nauczania–uczenia się dla I etapu kształcenia – edukacji wczesnoszkolnej
jest całkowicie zgodny z nową podstawą programową. Oparty został na nowoczesnych,
uznanych i obowiązujących podstawach naukowych. Został rzetelnie dostosowany pod względem
treści i przewidywanych efektów edukacyjnych do nowej podstawy programowej. Dostosowanie
to w szczególności polega na:
– psychologiczno-pedagogicznej analizie możliwości poznawczych współczesnego siedmiolatka,
– uwzględnieniu potrzeb nowego adresata, jakim jest uczeń klas 1–3, rozpoczynający edukację
w wieku 7 lat,
– zwróceniu szczególnej uwagi na kształtowanie kompetencji społecznych dzieci w klasie
szkolnej i rozwijanie umiejętności pracy w grupach,
– rozwijaniu inicjatywności i przedsiębiorczości wśród młodszych uczniów,
– ukazaniu możliwości pracy pedagogicznej metodą projektu edukacyjnego.
W naszym Programie uwzględniliśmy treści i przewidywane efekty edukacyjne dla poszczególnych
klas 1, 2 i 3. Dokonaliśmy tym samym rozłożenia procesu kształtowania umiejętności edukacyjnych
na poszczególne lata nauczania. Wychodzimy z założenia, że ukierunkuje to pracę
nauczyciela, który przecież dostosowuje program nauczania do indywidualnych możliwości dzieci.
Bez weryfikacji umiejętności uczniów po klasie 1, trudno by było zaplanować pracę w następnych
klasach.
Program nauczania dla I etapu edukacji wczesnoszkolnej został przygotowany z myślą o potrzebach
obecnych i przyszłych uczniów. Zgodnie z nową podstawą programową z dnia 14 lutego 2017
roku treści zawarte w Programie gwarantują skuteczne wspieranie rozwoju każdego dziecka.
Program stanowi opis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań edukacyjnych ustalonych
w podstawie programowej kształcenia ogólnego, która zawiera precyzyjnie opisane wymagania,
czyli obowiązkowy zakres treści programowych i umiejętności oczekiwanych od uczniów po zakończeniu
danego etapu kształcenia, a w edukacji wczesnoszkolnej po klasie 3. Jest odpowiedzią
na pytanie, jak w interesujący i atrakcyjny dla ucznia sposób osiągnąć założone w podstawie cele,
jak zorganizować proces nauczania z uwzględnieniem indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb
i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich będzie realizowany. Proponujemy wykorzystanie
strategii projektu edukacyjnego, a w niej konstruktywistyczne podejście do wspomagania
rozwoju dziecka. Oczekiwane efekty uczniowie osiągają wtedy, gdy mają możliwość indywidualnego
doświadczania. W metodyce nauczania początkowego przyjęcie takiego podejścia wyraża
się w stosowaniu różnorodnych metod kształcenia, szczególnie zaś takich, które wyzwalają aktywność
dzieci. Ważne jest więc stwarzanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających rozwiązywanie
problemów znanych z życia codziennego i na tej podstawie konstruowanie własnej wiedzy. Za wyborem
takiego podejścia przemawia to, że dla rozwoju dziecka, jego wiedzy i doświadczeń równie
ważny, jak treści kształcenia, jest sposób ich wykorzystania w procesie wychowania.
Nauka jest bardziej skuteczna wtedy, gdy dziecko samodzielnie zdobywa wiedzę. Sprzyja temu
stawianie go w sytuacjach zadaniowych na miarę jego możliwości, potrzeb i zainteresowań,
a także formułowanie hipotez i ich weryfikowanie. Bardzo ważne jest rozwiązywanie problemów
we współpracy z rówieśnikami, bowiem w społeczeństwie XXI wieku nie jest możliwe osiąganie
sukcesu bez współdziałania z innymi. W tak organizowanym procesie uczenia się niezwykle istotny
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
rolę odgrywa profesjonalnie wspierający nauczyciel, który jest przewodnikiem dziecka po świecie
wiedzy.
Zgodnie z założeniami konstruktywizmu nauczanie przez rozwiązywanie problemów pozwala
najlepiej przygotować dzieci do aktywnego i odpowiedzialnego uczestnictwa we współczesnym
życiu społecznym. Nauczyciel jest w istocie reżyserem. To on, uwzględniając zapisane w podstawie
standardy osiągnięć po trzeciej klasie oraz wyniki rozpoznania środowiska życia dziecka,
optymalnie planuje proces nauczania i wychowania oraz czuwa nad jego przebiegiem. Dzięki
Programowi nauczyciel ma szansę nauczać i organizować uczenie się, respektując możliwości
uczniów, wdrażając ich do samodzielnego poszukiwania wiedzy zgodnie z kluczowymi kompetencjami
UE. Zgodnie z nimi Program dostosowany do potrzeb współczesnych dzieci: wspiera kreatywne
myślenie, zawiera rozwiązania dające pewność dobrego przygotowania do nauki w klasie
czwartej, zachwyca kreatywnością. Nauczyciele z pewnością docenią proponowane w nim rozwiązania
pedagogiczne, dające możliwość elastycznego planowania pracy. Warto szczególnie zaakcentować
kwestię orientacji na wartości. Edukację „ku wartościom” należy rozumieć jako ofertę
aksjologiczną, konkurencyjną wobec jednostronnego wychowania, częściej pojmowanego wyłącznie
dydaktycznie i, niestety, zbyt technologicznie (behawioralnie).1 Edukację „ku wartościom”
należy rozumieć (…) jako najważniejszy cel wychowania dzieci i młodzieży, będący równocześnie
wychowaniem do podstawowych wartości moralnych, wspólnotowych, obyczajowych, a więc normatywnych,
zapewniających ład społeczny i stanowiących fundament formowania odpowiednich
przekonań i postaw.2
1 T. Janicka-Panek, Stanowienie celów dydaktyczno-wychowawczych w zintegrowanej edukacji uczniów, ITeE – WODN, Radom--Skierniewice
2007. Por. także: T. Janicka–Panek, Transformacja celów wychowania w (z/dez)integrowanej edukacji wczesnoszkolnej, ITeE – PIB, Radom 2015.
2 K. Stanek, Wychowanie do wartości, [w:] Czas na wychowanie, Główne konteksty i uwarunkowania, B. Piątkowska (red.), Wydawnictwo
PWSZ im. Angelusa Silesiusa, Wałbrzych 2009, s. 102.
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 5
Podstawy naukowe Programu
w kontekście pracy z młodszym uczniem 2
Czas między 3. a 10. rokiem życia dziecka cechuje ogromna dynamika i zmienność. Z tego
wynika konieczność przygotowania odpowiedniej, trafnej odpowiedzi edukacyjnej, uwzględniającej
indywidualny profil rozwojowy dziecka. Ta pedagogiczna odpowiedź to między innymi właściwy
program nauczania i wychowania, spełniający warunki ciągłości i adekwatności wobec specyfiki
rozwojowej dzieci w młodszym wieku szkolnym. Jest to koncepcja pracy z dzieckiem określana
jako edukacja promująca rozwój.
Wobec powszechnej krytyki realizowanego w praktyce modelu edukacji, konieczny jest nowy
sposób myślenia o szeroko pojętym wychowaniu, obejmujący również nauczanie i kształcenie.
Model taki uwzględnia logikę rozwoju dziecka, dostrzega jego mocne strony, będące składową
indywidualnego profilu rozwoju.
W nowoczesnym ujęciu na aktywność dziecka w procesie wczesnej edukacji należy patrzeć nie
tylko jako na podstawowy wyznacznik rozwoju, ale także jako na jedną z najważniejszych jego
potrzeb i naturalną właściwość powiązaną z innymi potrzebami, takimi jak np. potrzeba ruchu
i działania, potrzeby społeczne, potrzeby poznawcze czy wreszcie potrzeby biologiczne. Dlatego
w edukacji promującej rozwój ważne jest traktowanie aktywności dziecka jako naturalnej drogi
poznawania i przekształcania świata, inaczej mówiąc – jako naturalnej drogi uczenia się.
Koncepcja edukacji promującej rozwój dziecka ujmuje ten rozwój szeroko – jako rozwój osobowości
oraz zdobywanie wiedzy i umiejętności. Sprzyjać rozwojowi mogą tylko takie sytuacje i działania,
które mają określony cel. Komunikacja nauczyciela z uczniem ma charakter dialogowy,
mediacyjny. Bardzo ważne jest też środowisko wychowawcze, w którym odbywa się proces gromadzenia
doświadczeń.
W projektowaniu nowej koncepcji edukacji istotne jest przyjęcie określonej teorii rozwoju
dziecka i wynikającej z niej wizji dziecka, wyznaczenie roli nauczyciela w jego rozwoju, opracowanie
właściwego programu i sposobów badania efektów pracy.
2.1. Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność
młodszych uczniów
Kompetencje inicjatywność i przedsiębiorczość w ujęciu ogólnym oznaczają zdolność do wcielania
pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także
zdolność do planowania przedsięwzięć i realizowania ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią
wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także
w miejscu pracy, pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania
szans; są podstawą zdobywania wiedzy i bardziej konkretnych umiejętności potrzebnych tym, którzy
podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym (bądź w nich uczestniczą).
Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie.
Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z tymi kompetencjami:
Konieczna wiedza obejmuje zdolność identyfikowania dostępnych możliwości działalności
osobistej, zawodowej lub gospodarczej, w tym szerszych zagadnień stanowiących kontekst pracy
i życia ludzi, takich jak ogólne rozumienie zasad działania gospodarki, a także szanse i wyzwania
6 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
stojące przed pracodawcami i organizacjami. Ludzie powinni również być świadomi zagadnień
etycznych związanych z przedsiębiorstwami oraz tego, w jaki sposób można wywoływać pozytywne
zmiany, np. poprzez sprawiedliwy podział zadań, handel lub przedsięwzięcia społeczne.
Umiejętności odnoszą się do proaktywnego zarządzania projektami, co obejmuje między
innymi planowanie, organizowanie zadań, zarządzanie, kierowanie zadaniami oraz ich delegowanie,
analizowanie, komunikowanie, sporządzanie notatek i raportów, ocenę i prezentację efektów.
Niezbędne okaże się także rozwijanie umiejętności skutecznej reprezentacji i negocjacji w pracy
w zespołach. Warta podkreślenia jest umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych
stron, a także oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach (gotowość
do podejmowania ryzyka).
Postawa przedsiębiorcza charakteryzuje się aktywnością, niezależnością i innowacyjnością
zarówno w życiu osobistym i społecznym, jak i w edukacji na sposób szkolny. Obejmuje również
motywację i determinację nakierowaną na realizowanie celów, czy to osobistych, czy wspólnych
(grupowych, klasowych), zarówno w domu ucznia, jak i w szkole.
Wiek szkolny to doskonały czas na kształtowanie postaw inicjatywnych, przedsiębiorczych i kreatywnych.
Przedsiębiorczy uczniowie łatwiej radzą sobie w życiu, nastawieni są na samodzielne
poznawanie świata, gromadzenie bezpośrednich doświadczeń; ich zachowania cechuje odwaga,
nie zniechęcają się z powodu napotkanych trudności. Ponadto tacy uczniowie łatwiej przystosowują
się do zmieniającego się środowiska, analizują zachodzące zjawiska, wysuwają trafne wnioski.
Argumentów potwierdzających zasadność poszukiwania nowych strategii podkreśla między
innymi Howard Gardner: Jako świadek toczących się na całym świecie dyskusji mogę zaświadczyć,
że wiara w potęgę edukacji – na dobre czy na złe – jest wszechobecna. Łatwo przychodzi nam
postrzeganie edukacji jako przedsiębiorstwa – tak, przedsiębiorstwa – kształtującego umysł przyszłości
(Gardner 2011, s. 4; por. Gardner 2009).
Inicjatywność może być rozumiana jako odwaga zgłaszania pomysłów. Często się zdarza, że
zauważamy uczniów, którzy zgłaszają różnorodne pomysły rozwiązania określonych problemów
(np. podczas zaincjowanej przez nauczyciela „burzy mózgów”). Uczniowie ci okazują się gotowi
do działania i bardzo skuteczni, posiadają cechy przywódcze; warto im powierzyć rolę lidera
grupy.
Przedsiębiorczość warto kojarzyć ze zdolnością do działania i nawiązywania kontaktów,
z umiejętnością i odwagą wygłaszania własnych poglądów, wysiłkiem podejmowanym w związku
z przyjętym celem działania, motywacją do realizacji zadań, chęcią wchodzenia w różnorodne
interakcje, umiejętnością poszukiwania rozwiązań alternatywnych.
Kreatywność należy kojarzyć z myśleniem dywergencyjnym, twórczym rozwiązywaniem
problemów, stosowaniem strategii niestandardowych, myśleniem wykraczającym poza schematy,
bariery, rytuały, wysoką produktywnością (wydajnością). W procesie twórczym chodzi o konstruowanie
ładu nowego typu, który ujawnia nowe możliwości, oraz o realizowanie wewnętrznych
pomysłów.
Stosunkowo mało miejsca w polskiej pedagogice wczesnoszkolnej poświęcono inicjatywności
i przedsiębiorczości. Również podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
nie zawiera bezpośrednich odniesień do efektów przynależnych tym
kompetencjom. W związku z tym postulowanym rozwiązaniem stosowanym w innowacyjnych
programach jest ujęcie celów i treści w taki sposób, by już na starcie szkolnym, w 1 klasie siedmiolatków,
rozwijać inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność. Poprzez realizację innowacyjnych
programów nauczania uczniowie będą mieli szansę rozwijać takie cechy, jak:
• umiejętność podejmowania decyzji (decyzyjność),
• odwaga w zgłaszaniu własnych pomysłów (otwartość),
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 7
• odwaga w obronie własnego stanowiska w sprawie (asertywność),
• podejmowanie konstruktywnego dialogu,
• dynamizm działania (aktywność),
• skłonność do podejmowania ryzyka (nieugiętość, wola walki, wola doskonalenia i poszukiwania),
• dostrzeganie szans i ich wykorzystanie,
• korzystanie z wyobraźni i jej rozwijanie,
• poszerzanie horyzontów myślowych,
• znajdowanie nietypowych zastosowań dla typowych obiektów i sytuacji,
• poczucie sprawstwa,
• gotowość do podejmowania nowych wyzwań i wysiłku,
• cierpliwość w oczekiwaniu na pożądany efekt,
• obdarzanie szacunkiem ludzi pracy,
• lepsze rozumienie procesów życia społecznego,
• lepsze rozumienie ludzi dorosłych,
• kształtowanie umiejętności konstruktywnej komunikacji,
• umiejętność pracy w grupie (w zespole),
• interdyscyplinarne podejście (np. w pracy metodą projektu),
• uczenie się w działaniu,
• nieuleganie stereotypom,
• umiejętność analizy sytuacji,
• wykorzystanie wiedzy osobistej.
Uczeń stymulowany przez nauczycieli nabiera nawyków twórczej aktywności w różnych
dziedzinach (można wykorzystać mocne strony ucznia zgodnie z teorią inteligencji wielorakich
H. Gardnera). Biopsychiczny potencjał ucznia jest aktywowany w danym środowisku kulturowym;
może stanowić szansę zauważenia możliwości zmiany lub wyjścia z danego środowiska.
Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność stanowią uzupełnienie treści nauczania z różnych
obszarów edukacji ujętych w podstawie programowej i mogą być realizowane w systemie
zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych.
Wielu uczniów cechuje SNOS (Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych), czyli taka
sytuacja szkolna, w której nie wykorzystują oni swoich możliwości związanych z potencjałem
intelektualnym i twórczym. Ich osiągnięcia szkolne (…) są znacznie mniejsze niż możliwości
(Dyrda 2000).
Cele edukacyjne w kształtowaniu inicjatywności, przedsiębiorczości i kreatywności
• zachęcanie uczniów do samodzielnego podejmowania decyzji i zaradności,
• kształtowanie umiejętności realnej oceny swoich możliwości,
• rozwijanie postawy odpowiedzialności za swoje decyzje i czyny,
• rozwijanie umiejętności planowania,
• uświadamianie uczniom wartości pracy,
• ksztaltowanie postawy respektowania poglądów innych,
• rozwijanie umiejętności interpersonalnych,
• wdrażanie do podejmowania konstruktywnego dialogu,
• rozwijanie świadomości własnej indywidualności i oryginalności,
• wdrażanie do właściwego gospodarowania czasem,
• kształtowanie odpowiedzialności za swoje działania,
• wdrażanie do zachowań asertywnych,
8 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
• kształtowanie postawy obdarzania szacunkiem ludzi pracy,
• rozwijanie kreatywności,
• wdrażanie do poszukiwania rozwiązań standardowych i niestandardowych,
• rozwijanie inteligencji interpersonalnej i intrapersonalnej,
• uwrażliwienie na los innych,
• wzbudzanie chęci pomocy,
• stanowienie celów i określanie sposobów ich osiągnięcia,
• dostrzeganie związku między efektami a wkładanym wysiłkiem,
• wspieranie współpracy w grupie,
• doświadczanie różnych ról w grupie (lidera, pisarza, strażnika czasu, pomocnika, asystenta,
organizatora, twórcy),
• integrowanie treści kształcenia z różnych dziedzin edukacji,
• wzrost zrozumienia (tolerancji) dla poglądów i postaw innych osób,
• przygotowanie do rozwijania zainteresowań zawodoznawczych i wyboru zawodu (w przyszłości).
Osiągnięcie wyżej wymienionych celów będzie możliwe poprzez twórcze projektowanie okazji
edukacyjnych, realizację projektów, stosowanie metod twórczego rozwiązywania problemów
(burza mózgów, klasyczna metoda problemowa, tworzenie map mentalnych, sześć myślących
kapeluszy (De Bono 1995). Stanowienie rozwojowych i trafnych celów kształcenia, opartych na nowoczesnych
doniesieniach psychologii rozwojowej i spełniających wymogi cywilizacyjne, to niezwykle
ważne zadanie współczesnych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej.
Przykłady inicjatyw wyzwalających przedsiębiorczość i kreatywność
Warto przywołać następujące propozycje zadań edukacyjnych i polecić je do wykorzystania
nauczycielom:
• powołanie małego samorządu (klasy 1–3),
• analiza i wizualizacja stanu czytelnictwa w klasie,
• organizacja kiermaszu,
• przygotowanie uroczystości klasowej,
• organizacja akcji charytatywnej,
• prowadzenie „firmy”,
• przygotowanie wizyt ekspertów w klasie (w szkole),
• opracowanie wywiadu (z przedstawicielami różnych zawodów, krajów),
• tworzenie banku zadań na konkursy,
• przygotowanie i/lub prowadzenie notatki do kroniki klasowej (do prasy),
• projektowanie wystaw, galerii, zawartości gablot informacyjnych,
• przeprowadzanie obserwacji i eksperymentów,
• powołanie klubów (klubików), akademii uczniowskich, ośrodków zainteresowań, centrów
kariery, wczesnoszkolnych ośrodków kariery (WOK),
• działania promujące szkołę, klasę, ucznia,
• projektowanie hasła i logo promujących miejscowość i jej walory.
Realizacja przytoczonych i innych zaprojektowanych przez nauczycieli działań sprawi, że edukacja
będzie przybliżać uczniów do życia, kształtować umiejętności niezbędne na różnych etapach
kształcenia i funkcjonowania w grupie/społeczeństwie. Stanie się także szansą na przeciwdziałanie
marginalizacji i wykluczeniu społecznemu.
Cytowany na początku Gardner (2011, s. 4) podkreśla: Początek trzeciego tysiąclecia nastraja
pozytywnie do rozważań dotyczących przyszłości. Moje postrzeganie przyszłości odnoszę
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 9
do dobrze znanych trendów: wzrastającej potęgi nauki i technologii, zacieśniających się powiązań
całego świata – ekonomicznych, kulturalnych i społecznych – a także niepowstrzymanego
przemieszczania się i wzajemnego mieszania się ludzi o różnych aspiracjach i pochodzących
z różnych środowisk.
Gardner wyodrębnił pięć umysłów przyszłości, które warto odkrywać i pielęgnować w pracy
pedagogicznej. Wyróżnia następujące umysły: dyscyplinarny, syntetyzujący, kreatywny, respektujący
i etyczny, a ponadto podkreśla:
Twórca musi nie tylko chcieć, musi pragnąc wykorzystać każdą nadarzającą się okazję, musi
podejmować ryzyko spotkania z nieznanym, upadać na kolana, by później, uśmiechając się, podnosić
się z nich i raz jeszcze rzucać się w wir poszukiwań (Tamże).
Kompetencje kluczowe
W związku z postępującą globalizacją Unia Europejska staje przed coraz to nowymi wyzwaniami,
a obywatele potrzebują szerokiego wachlarza kompetencji kluczowych, by przystosować się
do szybko zmieniającego się świata, w którym zachodzą rozliczne wzajemne powiązania.
Kompetencje są z reguły określane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich
do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, których wszyscy potrzebujemy
do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej
i zatrudnienia. Z pewnością istotny dla nabycia tych kompetencji jest wiek
ucznia oraz czas, wymiar i jakość oddziaływań pedagogicznych.
W ustanowionych ośmiu kompetencjach kluczowych znajduje się inicjatywność i przedsiębiorczość:
1) porozumiewanie się w języku ojczystym;
2) porozumiewanie się w językach obcych;
3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne;
4) kompetencje informatyczne;
5) umiejętność uczenia się;
6) kompetencje społeczne i obywatelskie;
7) inicjatywność i przedsiębiorczość;
8) świadomość i ekspresja kulturalna.
Wszystkie kompetencje kluczowe uważane są za jednakowo ważne, ponieważ każda z nich
może przyczynić się do udanego życia w społeczeństwie wiedzy. Zakresy wielu spośród tych kompetencji
częściowo się pokrywają i są powiązane, aspekty niezbędne w jednej dziedzinie wspierają
kompetencje w innej. Dobre opanowanie podstawowych umiejętności językowych, czytania, pisania,
liczenia i umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) jest
niezbędną podstawą uczenia się; umiejętność uczenia się sprzyja samokształceniu. Z obserwacji
praktyki pedagogicznej i działalności badawczej w obszarze edukacji wczesnoszkolnej
wynika, że w dokumentach programowych (poza nielicznymi) i w działaniach
pedagogicznych nauczycieli brakuje sytuacji edukacyjnych sprzyjających kształtowaniu
inicjatywności i przedsiębiorczości oraz kreatywności. Krytyczna analiza literatury
zagadnienia dowodzi także, że w doniesieniach naukowych z tego zakresu w Polsce występuje
przysłowiowa pustka. A tymczasem przejawy inicjatywności i przedsiębiorczości: krytyczne
myślenie i niestandardowe rozwiązywanie problemów, trafna ocena ryzyka, odwaga podejmowania
decyzji i konstruktywne kierowanie emocjami są istotne we wszystkich ośmiu kompetencjach
kluczowych.
10 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
2.2. Metoda projektu edukacyjnego jako źródło
uczniowskiego sukcesu
W celu rozwijania przedsiębiorczości, inicjatywności i kreatywności dzieci można wykorzystać
między innymi następującą metodę/strategię edukacyjną: metodę projektu, której istotą jest konstruowanie
wiedzy w sprzyjających warunkach oraz optymalnym środowisku społecznym.
Tadeusz Wacław Nowacki proponuje używać terminu strategia, aby odróżnić ten sposób organizowania
aktywności uczniów od innych zamierzeń pedagogicznych; ponadto zwraca uwagę
na fakt, że strategia projektów zakłada łączenie przez nauczyciela wielu podejść, stylów pracy,
metod i technik pracy adresatów oraz opiera pracę pedagogiczną na wykorzystaniu wiedzy z psychologii
rozwojowej i społecznej (Nowacki 2008).
Nauczyciele pracujący metodą projektów są przekonani, że uczenie się dziecka poprzez działanie
i odwoływanie się do wcześniej zdobytych doświadczeń jest jedną z najbardziej skutecznych
metod zdobywania wiedzy o świecie. Na podstawie analizy literatury i raportów z badań można
wymienić wiele walorów tej metody (Uszyńska-Jarmoc 2004, s. 163–174).
Najczęściej podkreśla się, że metoda projektu:
• angażuje jednocześnie emocje i umysł dziecka w nieporównywalnie większym stopniu niż
inne stosowane metody pracy z dziećmi,
• zapewnia dziecku możliwość dokonywania wyborów i uczy podejmowania różnorodnych
decyzji,
• umożliwia pełne zaangażowanie w przebieg zajęć, dając dziecku wyraźną przewagę nad
aktywnością nauczyciela,
• pozwala koncentrować się na temacie, którym dziecko jest zainteresowane i odnośnie którego
ma już podstawową wiedzę; ułatwia rozumienie przeżywanych doświadczeń,
• umożliwia łączenie wielu obszarów wiedzy, zapewnia więc realizację podstawowych założeń
kształcenia zintegrowanego,
• daje możliwość i uczy współpracy, korzystania z pomocy kolegów i udzielania im pomocy,
• umożliwia dostosowanie tempa pracy i stopnia trudności podejmowanych zadań do indywidualnych
możliwości,
• rozwija myślenie teoretyczne, umiejętność przewidywania i weryfikowania hipotez,
• przyzwyczaja do empirycznego podchodzenia do poznawanej rzeczywistości; uczy planowania
i podejmowania kolejnych działań, wzmacnia dociekliwość,
• ułatwia przewidywanie i rozumienie konsekwencji własnych działań,
• upodabnia proces uczenia się do zabawy,
• umożliwia podmiotowość dziecka w procesie uczenia się (uwzględnia indywidualne zainteresowania
i preferencje, zdolności i potrzeby, oczekiwania),
• odwołuje się do prawdziwych zasobów dziecka; umożliwia znalezienie przez nauczyciela
miejsca, w którym jest mu najbliżej do wymagań programowych,
• prowadzi do budowania wiedzy, która ma charakter całościowy, interdyscyplinarny, ponadprzedmiotowy,
która tworzy całościowy obraz świata i siebie,
• umożliwia wykorzystanie w procesie konstruowania wiedzy wszystkich zmysłów, wszystkich
funkcji poznawczych,
• daje możliwość zaspokajania ważnych potrzeb życiowych dziecka,
• powoduje rozwój samodzielności praktycznej; umożliwia uczenie się przez doświadczenie,
uczenie się ważnych życiowo umiejętności,
• zmniejsza poczucie wykonywania poleceń innych czy nakazów zewnętrznych, natomiast
wzmacnia poczucie sprawstwa,
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 11
• rozwija umiejętność myślowego wybiegania w przyszłość oraz przewidywania skutków własnych
działań,
• wzmacnia osobisty, pozytywny stosunek do własnych działań,
• umożliwia działania w strefie najbliższego rozwoju; rozwijania umiejętności radzenia sobie
w trudnych czy nowych sytuacjach,
• pielęgnuje wytrwałość w dążeniu do uzyskania odpowiedzi na nurtujące pytania,
• rozwija umiejętność wnioskowania.
Wymienione wartości stosowania metody projektów i metody projektowania okazji edukacyjnych
jako metod aktywnego uczenia się w praktycznym działaniu, które ma dla dziecka sens
i znaczenie, można przyjąć za podstawowe zasady organizacji procesu uczenia się dzieci pomiędzy
3. a 9. rokiem życia – twierdzi J. Uszyńska-Jarmoc (Tamże).
Nauczyciele wychowania przedszkolnego coraz częściej organizują pracę, wykorzystując metodę
projektu, czemu sprzyja miesięczne planowanie pracy. W edukacji wczesnoszkolnej ten postulowany
sposób pracy jest najczęściej stosowany na zajęciach pozalekcyjnych lub jako innowacja
pedagogiczna.1
Uzasadnienie wartości pracy pedagogicznej metodą projektu
Projekt to pogłębione badanie zagadnienia (problemu) o dużej wartości poznawczej. Jego zasadniczą
cechą jest aktywność badawcza osób biorących w nim udział. Według Judy H. Helm i Lilian
G. Katz, metoda projektu charakteryzuje się tym, że grupa osób uczących się samodzielnie
inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcia, a następnie je ocenia. Nauczyciel odgrywa
tu rolę wspierającą, wyzwala inicjatywę, podsyła pomysły i rozwiązania, dyskretnie prowadzi.
W metodzie projektów proces uczenia odbywa się poprzez działanie, działalność praktyczną
wiąże się z aktywnością poznawczą, w której dominuje odkrywanie. Zdaniem
Jeana Piageta, gdy w dziecku budzi się zainteresowanie nowością, podejmuje ono wysiłek badawczy,
poszukuje nowych dróg rozwiązania problemu. Myśli, poszukuje, eksperymentuje – jest małym
badaczem (Helm i Katz 2003).
W metodzie projektu akcentuje się podmiotowość dziecka, która zwiększa się wtedy, gdy
zapewnia się mu prawo do stawiania pytań, działania, dokonywania wyborów, oceny wykonanych
zadań. W projekcie występuje ogólny zamysł, zakładający modyfikację działań w zależności
od potrzeb dzieci i nauczyciela oraz warunków organizacyjnych i materialnych. Występują w nim
także zamierzenia, które mogą ulec zmianie w zależności od pomysłowości osób w nim uczestniczących
(Bilewicz-Kuźnia i Parczewska 2010, s. 7–8).
W pierwszym etapie projektu następuje wybór tematu – pojawia się on w wyniku zainteresowań
dzieci lub wynika z inicjatywy nauczyciela (czy opracowanego wcześniej programu pracy).
Po wyborze tematu nauczyciel przygotowuje własny plan działania w formie siatki wstępnej, dokonując
jednocześnie oceny, czy temat jest zgodny z programem i możliwy do realizacji. Następnie prowadzone
są zajęcia wprowadzające, których celem jest budowanie wspólnych doświadczeń. Nauczyciel
wraz z uczniami przygotowuje siatkę tematyczną dotyczącą aktualnego zasobu ich wiedzy oraz listę
pytań do projektu. Zgłaszane przez uczniów pytania nauczyciel zapisuje (co dodatkowo wspomaga
zainteresowanie dzieci czytaniem i pisaniem). Uczniowie wysuwają propozycje, nauczyciel zapi-
1 W latach 2009–2011 realizowano w klasach pierwszych i drugich projekt Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy, polegający na wykonaniu
diagnozy profilu inteligencji ucznia (według teorii Howarda Gardnera), a następnie przygotowaniu na zajęcia pozalekcyjne, liczące 50 godzin dydaktycznych,
projektu/projektów edukacyjnych. Tematyka projektów była tak dobrana przez nauczyciela, by rozwijać słabe strony osobowości dziecka, bazując na mocnych.
Nauczyciele, uczniowie i ich rodzice biorący udział w projekcie pozytywnie ocenili sam pomysł oraz uzyskane efekty. Pełniłam rolę koordynatora pracy jednego
z zespołów w województwie łódzkim, współpracując z 270 nauczycielami klas I–II w ciągu trzech lat.
12 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
suje ich pomysły, pytania, kieruje aktywnością dzieci w celu ustalenia strategii umożliwiającej znalezienie
odpowiedzi na postawione pytania. Następnym krokiem jest planowanie: jakie środki są
potrzebne do znalezienia odpowiedzi na problemy badawcze, jakich ekspertów można zaprosić
do współpracy, czy i jak włączyć rodziców do współpracy z grupą, w jaki sposób dzieci zaprezentują to,
czego się nauczyły. Rozrysowanie siatki wstępnej pomaga nauczycielowi przewidzieć możliwe kierunki
rozwoju tematu i przygotować się do listy pytań dzieci. Na tym etapie nauczyciel stawia zainspirowanym
do działania dzieciom pytania rozwijające ich postawę badawczą i umiejętności dostrzegania
problemów: Czego chcielibyście się dowiedzieć w związku z...? (temat projektu), O co chcielibyście
zapytać?, Co was ciekawi w związku z tym tematem? Przed przystąpieniem do właściwych działań
nauczyciel powinien zastanowić się również nad sposobami zintegrowania i zastosowania wiedzy oraz
umiejętności dzieci w przyszłych działaniach badawczych, przygotować potrzebne materiały, które
wzbogacą zajęcia.
W drugim etapie następuje próba znalezienia odpowiedzi na postawione pytania
oraz formułowanie nowych pytań, bardziej złożonych. Aktywność badawcza dzieci wzrasta,
zdobywają one nową wiedzę, włączają ją do istniejącego systemu, porządkują informacje. Jest
tu pomocne wzbogacenie listy pytań, które ma na celu zachęcenie dzieci do głębszego przemyślenia
tematu. W tej fazie projektu warto włączyć do współpracy rodziców, którzy mogą pomóc
np. w gromadzeniu materiałów potrzebnych do realizacji tematu. W fazie urzeczywistniania
projektu niezwykle istotne jest przygotowanie planu aktywności badawczej. Nauczyciel dokonuje
starannej analizy miejsc, gdzie mogłyby się odbywać zajęcia w terenie. Ważnym elementem
jest skrupulatna analiza miejsc zajęć terenowych pod kątem bezpieczeństwa, aktywności
badawczej dzieci, udziału ekspertów (pracowników), pomocy dydaktycznych. Dzieci na tym
etapie projektu mają możliwość wykorzystania oraz dalszego doskonalenia różnorodnych umiejętności.
Do najistotniejszych należą: umiejętność zadawania pytań osobom dorosłym, umiejętność
obserwowania, umiejętności związane ze sporządzaniem szkiców i rysunków z obserwacji,
fotografowanie, umiejętność obserwowania innych osób przy pracy, np. garncarza lub rzeźbiarza.
Najważniejszą częścią drugiego etapu jest aktywność badawcza dzieci, na którą składają
się: wyprawy w teren, rozmowy z ekspertami, bezpośrednie poznawanie obiektów i zjawisk
społeczno-przyrodniczych oraz korzystanie z różnych materiałów źródłowych. Każde z dzieci
dostaje określone zadania (stawianie pytań, wykonywanie rysunków, fotografii, nagrywanie
rozmów, charakterystycznych dźwięków, gromadzenie materiałów).
W etapie trzecim istotną rolę odgrywa rozmowa podsumowująca, a następnie przygotowanie
wydarzenia kulminacyjnego, umożliwiające dzieciom dzielenie się z innymi swoją
wiedzą. Dzieci muszą ustalić, jakimi nowo nabytymi informacjami chcą się podzielić z innymi,
w jaki sposób to zrobią, oraz wykonać to, co postanowiły. Nauczyciel pomaga dzieciom dokonać
analizy wykonanego projektu i ocenić stopień realizacji zakładanych celów.
Projektując sytuacje edukacyjne, warto brać pod uwagę następujące pytania:
• co zaproponować dziecku jako przedmiot do odkrycia,
• co będzie stanowić punkt wyjścia w zajęciach,
• jakie zadania będą mogły być podejmowane po wykonaniu siatki tematycznej w formie mapy
mentalnej oraz wysłuchaniu pytań, wypowiedzi i propozycji dzieci,
• jakie warunki materialne są niezbędne dla zaplanowanych działań,
• co wymaga wyeksponowania,
• co chcę dzieciom uświadomić?
Planowanie i dokumentowanie realizowanych w ramach projektu zadań może mieć formę
tabelaryczną (por. tabela 1).
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 13
W trakcie realizacji projektu, który może trwać nawet kilka tygodni, nauczyciel dokonuje obserwacji
i oceny rozwoju każdego ucznia, gromadzi wytwory jego aktywności (notatki, swobodne teksty,
rysunki, schematy, prace plastyczne, zdjęcia, książeczki, gazetki, zgromadzone eksponaty itd.)
i przechowuje je.
Tabela 1. Planowanie pracy metodą projektu (przykład)
Nazwa
projektu
Edukacje
– treści
Szczegółowe
cele
Czynności
uczniów
Formy
organizacyjne
Środki
dydaktyczne
Efekty
Ewaluacja
projektu
Aktywność ucznia w klasach 1–3 przybiera różne formy, które są charakterystyczne dla
poszczególnych etapów życiowych. Należą do nich zabawa, nauka i praca. W ich obrębie wyróżnia
się aktywności:
• motoryczną (manipulowanie przedmiotami i wytworami przyrody),
• sensoryczną (percepcja, odbieranie różnorodnych informacji z otaczającego świata oraz
sygnałów pochodzących z własnego organizmu za pomocą zmysłów),
• intelektualną (analiza, synteza, abstrahowanie i generalizacja, pozwalające na pośrednie
poznawanie rzeczywistości),
• emocjonalną (wytwarzanie stosunków nastawienia do świata odbieranych jako przykrość
czy przyjemność) (Popek 1988).
Każda z wymienionych aktywności może być twórcza lub odtwórcza. Możliwości dziecka przybierają
przy tym różną postać. W niższych formach rozwoju aktywności są to jedynie zachowania
naśladowcze, w wyższych – innowacyjne.
Na inne formy aktywności zwraca uwagę Waldemar Furmanek, hierarchizując je stosownie
do przebiegu rozwoju dziecka. Są to: aktywność mimowolna, spontaniczna, naśladowcza niezamierzona,
naśladowcza zamierzona, kierowana bieżącym instruktarzem, kierowana zadaniami,
samodzielność, twórczość (Furmanek 1987). Dodać należy, że wymienione wyżej formy aktywności
dają mozaikę rozwoju typów aktywności wielostronnej, o której mówimy w prawie do uczenia
się (prawo wielostronnej aktywności).
Ze względu na formę wyrazu, w odniesieniu do uczniów w wieku wczesnoszkolnym najczęściej
wyróżnia się aktywności: werbalną, plastyczną, techniczną, ruchową, muzyczną i społeczną.
Biorąc pod uwagę udział nauczyciela i dziecka w procesie edukacyjnym, możemy mówić
o aktywności spontanicznej, inspirowanej i kierowanej.
• Aktywność spontaniczna, wewnętrznie motywowana, głównie zabawowa jest wiodącą formą
uczenia się ucznia klas 1–3 – dzięki zorganizowaniu przestrzeni działań dziecka, ośrodków zdolności
i zainteresowań (ośrodek zabawy, biblioteczny, ekspresji ilustracyjno-wizualnej, naukowo-
-eksperymentalny i matematyczny, muzyczny, budowniczo-malarski, religijny, odpoczynku,
marzeń i refleksji), wykorzystywaniu bogactwa przyrody znajdującego się w ogrodzie szkolnym
oraz okazom przyrodniczym zgromadzonym w sali.
• Aktywność inspirowana wyraża się poprzez organizowanie zajęć dydaktycznych prowadzonych
metodą projektowania okazji edukacyjnych i działań twórczych, zadań stawianych dziecku
oraz złożonych projektów i działań o charakterze pracy.
14 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
• Aktywność kierowana to metodyczne porządkowanie wiedzy według prawideł pedagogiki
przedszkolnej, wczesnoszkolnej i psychologii dziecka, wspieranie uczenia się spontanicznego
i reaktywnego, wzbogacenie wiedzy dziecka, porządkowanie jej, strukturalizowanie z wykorzystaniem
metod poszukujących, praktycznych i eksponujących (Helm i Katz 2003).
W rozumieniu współczesnej pedagogiki istota metody projektu polega na tym, że grupa uczniów
uczących się samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne zadania, a następnie ocenia je.
Nauczyciel w tym przedsięwzięciu jest osobą wspomagającą, dyskretnym prowadzącym. Wyzwala
inicjatywę uczniów, współuczestniczy w procesie edukacyjnym, obserwując funkcjonowanie dzieci
i respektując podmiotowość dziecka (prawo wyboru, poszukiwania na własną rękę, prawo do własnej
oceny, poczucie sprawstwa, kontrola i samokontrola, kreatywność, nietypowe zastosowania
pewnych strategii itp.). Uczeń próbuje odnaleźć się w nowych dla niego sytuacjach, dopasowuje się,
wypróbowując znane mu schematy, ale też poszukuje nowych, dostrzegając ułomność dotychczasowych.
Podejmuje wysiłek badawczy, eksperymentuje, tworzy nową wiedzę, wykrywa prawidłowości,
pociąga go odkrywanie nieznanego; budzi się w nim odpowiedzialność za realizację zadań.
Metoda projektu uwzględnia cechy rozwoju i uczenia się dzieci w młodszym wieku szkolnym,
sprawia, że zaangażowane są i intelekt, i emocje dziecka, stąd należy tę metodę uznać za wartościową
strategię. Określenie celów projektów przez nauczycieli, to uświadamianie sobie ich wartości
dydaktycznych oraz wychowawczych, potwierdzenie określenia efektów edukacyjnych sformułowanych
w podstawie programowej i programach edukacji wczesnoszkolnej.
Metoda projektu i jej społeczne walory tym bardziej zasługują na podkreślenie, że szczególnie
trudno jest pomyślnie realizować szkolną karierę dzieciom, których sytuację życiową określa splot
niekorzystnych czynników (Cęcelek 2011, s. 89). Podczas zajęć uczniowie mogą się uczyć od siebie
nawzajem, mogą obserwować swoje działania, naśladować realizację czynności i spełniać pragnienie
dążenia ku wiedzy.
Oto przykłady celów potwierdzających wartości edukacyjne metody projektu:
• wzbogacanie słownika dzieci o nowe pojęcia (terminy),
• zachęcanie do interpretacji treści obrazów, określania uczuć i emocji,
• rozwijanie poczucia piękna,
• zachęcanie do działań twórczych, werbalnych i pozawerbalnych,
• odkrywanie, czym jest tolerancja,
• kształtowanie postawy akceptacji wobec gustu i poglądów innych osób,
• poznawanie przyrody w jej różnorodności,
• zachęcanie do pomagania i współpracy,
• uczenie się od siebie nawzajem, naśladownictwo,
• odkrywanie niekonwencjonalnych zastosowań typowych przedmiotów,
• poznawanie własnych uczuć i emocji, rozumienie na ich podstawie własnego zachowania,
kierowanie uczuciami,
• umacnianie wiary we własne możliwości,
• budowanie pozytywnego obrazu siebie i samooceny,
• kształtowanie otwartości na drugiego człowieka i umiejętności dostrzegania różnic między
ludźmi,
• poszerzanie wiedzy o sztuce, znanych artystach i ich dziełach,
• kształtowanie umiejętności redagowania zdań, swobodnych tekstów; „pisanie” książeczek
na wybrany temat.
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 15
Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie to
realizowane jest poprzez proces wychowania i kształcenia, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych
możliwości, sensu działania oraz gromadzenia doświadczeń na drodze prowadzącej do
prawdy, dobra, piękna i pokoju.
Obok zadań wychowawczych, dydaktycznych i profilaktycznych szkoła ma również obowiązek
prowadzenia działań opiekuńczych dostosowanych do istniejących potrzeb dzieci i do środowiska.
Zadaniem szkoły w I etapie edukacyjnym jest:1
• wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka,
• zapewnienie wszystkim uczniom prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku,
• wspieranie szeroko rozumianej aktywności dziecka,
• organizowanie doświadczeń umożliwiających polisensoryczne poznawanie,
• zapewnienie optymalnych warunków wszystkim dzieciom; w tym rozwijającym się w wolniejszym
lub przyśpieszonym tempie,
• poszanowanie godności dziecka, ich naturalnego i indywidualnego tempa rozwoju,
• wdrażanie do współdziałania w grupie,
• zapewnienie dostępu do wartościowych rozwojowo źródeł informacji, nowoczesnych technologii
oraz przygotowanej ergonomicznie przestrzeni edukacyjnej,
• organizacja zajęć dostosowanych do potrzeb i oczekiwań rozwojowych dzieci, wywołujących
zaciekawienie, zdumienie i radość odkrywania wiedzy; zajęć umożliwiających odkrywanie
wartości, kształtowanie samodzielności, zaradności, odpowiedzialności i poczucia obowiązku,
• organizacja przestrzeni edukacyjnej umożliwiającej dzieciom poznawanie wartości i norm
społecznych,
• systematyczny rozwój wrażliwości estetycznej,
• wychowanie do wielokulturowości; zaspokojenie potrzeb poznawania kultur innych narodów,
np. krajów Unii Europejskiej,
• w porozumieniu z rodzicami uczniów, modelowanie programu wychowawczo-profilaktycznego
według potrzeb i możliwości,
• planowa realizacja programu nauczania.
Realizacja przez szkołę wyżej wymienionych zadań oraz udzielenie dziecku odpowiedniego wsparciana
etapie edukacji wczesnoszkolnej zapewni dziecku dojrzałość do nauki na II etapie edukacji.
Cele kształcenia i wychowania
Cele ogólne edukacji wczesnoszkolnej zostały opisane w podstawie programowej w odniesieniu
do czterech obszarów rozwojowych dziecka: fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego.
Cele te osiąga uczeń w procesie wychowania i kształcenia poprzez rozwój prostych czynności praktycznych
i intelektualnych w bardziej złożone, w czym ukierunkuje z pewnością nauczyciela klas
1–3 niniejszy Program.
1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.
3Szczegółowe cele kształcenia i wychowania
16 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
Obszarowe cele służą wskazaniu sposobów stymulowania wszechstronnego i harmonijnego
rozwoju dzieci, sposobów zaspokajania ich wielostronnych potrzeb rozwojowych, sposobów nabywania
umiejętności i sprawności radzenia sobie w nowych sytuacjach, będących wyrazem postępu
i zmian zachodzących w otaczającym świecie. Celem edukacji wczesnoszkolnej jest więc wspomaganie
dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym, estetycznym
oraz duchowym. Ważne jest również to, aby wychowanie dziecka było przygotowaniem
do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko potrafiło
odróżnić dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej
i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się
do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania
i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach.
Istotnym zadaniem szkoły podstawowej i obowiązkiem każdego nauczyciela jest kształcenie
umiejętności posługiwania się językiem polskim, dbałość o systematyczne wzbogacanie zasobu
słownictwa oraz przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Aby przygotować
uczniów do samokształcenia, świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania
informacji, szkoła powinna zapewnić im dostęp do dobrze wyposażonej biblioteki szkolnej
i zasobów multimedialnych, zachęcać uczniów do korzystania z dóbr kultury.
Ważne zadanie szkoły to również edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie nawyku
dbałości o zdrowie i higienę oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.
Cele kształcenia i wychowania w ramach poszczególnych edukacji
Edukacja polonistyczna
• słuchanie z uwagą wypowiedzi innych, dorosłych oraz rówieśników,
• mówienie i wypowiadanie się,
• sprawne komunikowanie się z uwzględnieniem sytuacji, osób i reguł konwersacji,
• opanowanie umiejętności czytania i pisania,
• umiejętne komunikowanie doznań i przeżyć związanych ze światem realnym i inspirowanych
literaturą,
• czytanie ze zrozumieniem jako przygotowanie do korzystania z różnych źródeł wiedzy,
• zainteresowanie książką i rozbudzenie zamiłowań czytelniczych,
• pisanie z wykorzystaniem znajomości elementarnych zasad pisowni,
• posługiwanie się różnymi formami wypowiedzi pisemnej,
• umiejętne wypowiadanie się w małych formach teatralnych,
• kształcenie językowe,
• krytyczne korzystanie z różnych źródeł informacji,
• rozwijanie samoświadomości z zakresu strategii uczenia się,
• zachęcanie do wspólnego i indywidualnego czytania lektur szkolnych,
• samokształcenie.
Edukacja matematyczna
• rozumienie stosunków przestrzennych i cech wielkościowych,
• rozumienie liczb i ich własności,
• posługiwanie się liczbami,
• czytanie tekstów matematycznych,
• rozumienie pojęć geometrycznych,
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 17
• stosowanie matematyki w sytuacjach życiowych oraz w innych obszarach edukacji (klasyfikowanie,
porządkowanie, mierzenie, ważenie, kupowanie i płacenie, odczytywanie wskazań zegara
i termometru, posługiwanie się kalendarzem i dostrzeganie rytmiczności w organizacji czasu),
• wykorzystanie warcabów, szachów i innych gier planszowych i logicznych do rozwijania umiejętności
myślenia strategicznego, logicznego i rozumienia zasad.
Edukacja społeczna
• rozumienie środowiska społecznego,
• identyfikowanie się z grupą społeczną, do której się należy,
• orientacja w czasie historycznym,
• wychowanie patriotyczne i obywatelskie,
• znajomość zwyczajów i polskich tradycji.
Edukacja przyrodnicza
• rozumienie środowiska przyrodniczego,
• funkcje życiowe człowieka, przestrzeganie zasad ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i odpoczynku,
• rozbudzanie ciekawości świata, chęci obserwowania i badania najbliższego otoczenia,
• rozumienie i poszanowanie świata roślin i zwierząt, określanie swojego miejsca w świecie
przyrody i związków z tym światem,
• kształtowanie wrażliwości i odpowiedzialności za swoje zachowania wobec przyrody,
• poznawanie zjawisk i obiektów przyrody ożywionej i nieożywionej, służących potrzebom
człowieka lub stanowiących zagrożenie,
• rozumienie przestrzeni geograficznej.
Edukacja plastyczna
• percepcja wizualna, obserwacja i doświadczenia,
• działalność plastyczna i ekspresja twórcza,
• recepcja sztuk plastycznych,
• wyróżnianie i stosowanie podstawowych środków wyrazu plastycznego na płaszczyźnie
i w przestrzeni,
• posługiwanie się podstawowymi narzędziami i materiałami w wyrażaniu sytuacji realnych
i fantastycznych, własnych myśli i uczuć, inspirowanych literaturą i muzyką,
• organizowanie warsztatu własnej pracy, ekonomiczne wykorzystywanie materiałów,
• rozróżnianie podstawowych dziedzin sztuk plastycznych, postaci i funkcji dzieł z tych dziedzin.
Edukacja techniczna
• umiejętność organizacji pracy,
• znajomość informacji technicznej, materiałów i technologii wytwarzania,
• stosowanie narzędzi i obsługa urządzeń technicznych,
• planowanie czynności, organizowanie warsztatu pracy (materiałów i narzędzi), rozumienie
wartości pracy w życiu człowieka,
• stosowanie podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielania pierwszej
pomocy,
• wykonywanie przedmiotów użytkowych i montowanie modeli urządzeń technicznych,
• rozumienie wpływu sił przyrody i ich znaczenia w rozwoju myśli technicznej.
18 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
Edukacja informatyczna
• rozumienie, analizowanie i rozwiązywanie problemów,
• programowanie i rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem komputera i innych urządzeń
cyfrowych,
• posługiwanie się komputerem, urządzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi,
• rozwijanie kompetencji społecznych,
• przestrzeganie prawa i zasad bezpieczeństwa.
Edukacja muzyczna
• słuchanie muzyki,
• ekspresja muzyczna,
• improwizacja ruchowa, rytmika i taniec,
• gra na instrumentach muzycznych,
• znajomość form zapisu dźwięku.
Wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna
• dbałość o utrzymanie higieny osobistej i zdrowia,
• rozwijanie sprawności motorycznych,
• uczestnictwo w różnych formach rekreacyjno-sportowych,
• poznawanie i przestrzeganie zasad rywalizacji sportowej oraz zasad bezpieczeństwa podczas
zabaw ruchowych, prowadzonych w różnych warunkach.
Etyka
• rozumienie podstawowych zasad i pojęć etyki,
• stosowanie poznanych zasad,
• odkrywanie zainteresowań, akceptacja siebie i swoich potrzeb oraz praw i potrzeb innych
ludzi,
• dobre komunikowanie się z innymi w społeczności dziecięcej i w świecie dorosłych,
• rozpoznawanie, nazywanie, przestrzeganie zasad (norm) obowiązujących we wspólnotach
(rodzinie, klasie, szkole),
• przestrzeganie reguł i umiejętne współdziałanie oraz współżycie w grupie,
• budowanie świata wartości kształtujących postawy obywatelskie, takich jak uczciwość, wiarygodność,
odpowiedzialność, wytrwałość, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość,
kultura osobista i szacunek dla innych,
• odpowiedzialne korzystanie z dziedzictwa kultury.
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 19
Zadaniem nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej jest wykorzystanie nowej podstawy programowej
w projektowaniu drogi edukacyjnej ucznia, tak aby uzyskać przewidywane efekty.
Niezwykle istotną kwestią jest określenie tematyki zajęć, która stanowi obszar orientacyjny,
integrujący, nie ma charakteru zamkniętego, lecz pozostawia nauczycielowi swobodę w zakresie
doboru i organizacji materiału nauczania niezbędnego do osiągnięcia zakładanych celów edukacyjnych.
Zaproponowana nauczycielom i uczniom tematyka kształcenia w klasach 1–3 pełni funkcję
ukierunkowującą, co oznacza, że treści kształcenia, w tym zadania stawiane uczniom, mogą
dotyczyć następujących kręgów tematycznych:
• Poznaję siebie,
• Przedstawiam moją rodzinę,
• Poznaję nauczyciela i klasę,
• Poznaję szkołę,
• Poznaję koleżanki i kolegów,
• Tworzymy wspólnotę; razem się bawimy i uczymy,
• Poznaję moje miejsce zamieszkania i moją miejscowość,
• Poznaję moją Ojczyznę,
• Poznaję wspólnotę państw w Europie,
• Poznaję świat i wszechświat,
• Poznaję to, co mnie interesuje.
Przyswajanie treści zawartych w wyżej wymienionych kręgach tematycznych jest zsynchronizowane
z porami roku/przyrodą, z kalendarzem wydarzeń historycznych oraz z wydarzeniami
z życia osobistego, rodzinnego i szkolnego ucznia. Nauczanie systemem zintegrowanym oznacza,
że treści kształcenia z zakresu poszczególnych edukacji powinny łączyć się w określone struktury,
tworzyć sieci i swoiste konstrukcje. Podczas dnia aktywności edukacje: polonistyczna, matematyczna,
społeczna i pozostałe, mogą występować w różnych konfiguracjach. Należy unikać marginalizowania
jednej edukacji na rzecz innej.
4Planowanie zajęć w klasach 1–3
20 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
Edukacja
Treści nauczania
–„Elementarz odkrywców”, klasa 1
Przewidywane efekty edukacyjne (umiejętności, wiadomości, społecznie akceptowane zachowania)
polonistyczna 1. Osiagnięcia w zakresie słuchania: – obdarza uwagą rówieśników i dorosłych
– słucha wypowiedzi nauczyciela, rówieśników i innych osób w różnych codziennych sytuacjach
– okazuje szacunek wypowiadającej się osobie
– wykonuje proste zadania według usłyszanej instrukcji, podawanej przez nauczyciela etapowo
– zadaje pytania w sytuacji braku zrozumienia słuchanej wypowiedzi
– słucha z uwagą tekstów czytanych przez nauczyciela
– słucha uważnie i z powagą wypowiedzi osób podczas uroczystości, koncertów, obchodów świąt narodowych
i innych zdarzeń kulturalnych
– przejawia w powyższych wydarzeniach zachowanie adekwatne do sytuacji
– słucha wypowiedzi innych i najczęściej czeka na swoją kolej, aby się wypowiedzieć
– potrafi na ogół panować nad chęcią nagłego wypowiadania się, szczególnie w momencie wykazywania tej
potrzeby przez drugą osobę
2. Osiagnięcia w zakresie mówienia: – mówi na tematy związane z życiem rodzinnym, szkolnym oraz inspirowane literaturą
– wypowiada się, stosując adekwatne do sytuacji wybrane techniki języka mówionego: pauzy, zmianę intonacji
– formułuje pytania, dotyczące sytuacji zadaniowych, wypowiedzi ustnych nauczyciela, uczniów lub innych osób
z otoczenia
– wypowiada się w formie uporządkowanej na tematy związane z przeżyciami, zadaniem, sytuacjami szkolnymi,
lekturą, wydarzeniami kulturalnymi
– opowiada treść historyjek obrazkowych, dostrzegając związki przyczynowo-skutkowe
– wypowiada się na temat ilustracji
– opowiada treść historyjek obrazkowych
– systematycznie wzbogaca słownictwo czynne
– odpowiada na pytania dotyczące przeczytanych tekstów, ilustracji
– nadaje znaczenie i tytuł obrazom
– składa ustne sprawozdanie z wykonanej pracy
– recytuje z pamięci krótkie rymowanki, wiersze, piosenki
– dobiera stosowną formę komunikacji werbalnej i własnego zachowania, wyrażającą szacunek do rozmówcy
„Elementarz odkrywców”, klasa 1
Na szaro zaznaczono przewidywane efekty przypisane treściom wykraczającym ponad podstawę programową
Treści nauczania–uczenia się
i przewidywane efekty edukacyjne w klasach 1–3 5
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 21
– dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno
– nazywa czynności, sytuacje, doświadczenia
– wykonuje eksperymenty językowe
– uczestniczy w zabawie teatralnej
– ilustruje mimiką, gestem i ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego
– rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence
3. Osiągnięcia w zakresie czytania: – odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne, napisy
– porządkuje we właściwej kolejności ilustracje historyjek obrazkowych
– uzupełnia brakującą ilustrację historyjki obrazkowej
– czyta poprawnie na głos teksty zbudowane z wyrazów opracowanych w czasie zajęć, dotyczące rzeczywistych
doświadczeń dzieci i ich oczekiwań poznawczych
– czyta poprawnie na głos teksty zbudowane z nowych wyrazów
– czyta i rozumie krótkie teksty informacyjne złożone z 2-3 zdań
– czyta w skupieniu po cichu i rozumie krótkie teksty drukowane
– czyta w skupieniu po cichu teksty zapisane samodzielnie w zeszycie
– wyodrębnia postacie i zdarzenia w tekstach do nauki czytania i krótkich tekstach literackich
– ustala kolejność zdarzeń
– wskazuje cechy i ocenia bohaterów
– uzasadnia ocenę bohaterów
– określa nastrój w przeczytanym utworze
– wyszukuje w tekstach fragmenty będące odpowiedzią na sformułowane przez nauczyciela pytanie
– wyszukuje w tekstach fragmenty określone przez nauczyciela
– wyróżnia w czytanych utworach literackich zdania opisujące bohatera (człowieka lub zwierzę)
– czyta książki wskazane przez nauczyciela
– czyta książki samodzielnie wybrane
4. Osiągnięcia w zakresie pisania: – dba o estetykę i poprawność graficzną odręcznego pisma
– rozmieszcza poprawnie tekst ciągły na stronie zeszytu
– przepisuje wyrazy i proste, krótkie zdania
– przestrzega poprawności ortograficznej w wyrazach poznanych i opracowanych podczas zajęć
– pisze poprawnie z pamięci wyrazy czyste fonetycznie
– pisze poprawnie z pamięci wyrazy i krótkie, proste zdania
– pisze ze słuchu wyrazy i krótkie, proste zdania o fonetycznej pisowni
– stosuje poprawnie znaki interpunkcyjne na końcu zdania i przecinki przy wyliczaniu
– rozpoczyna pisownię zdania wielką literą
– pisze wielką literą imiona, nazwiska, nazwy miast, rzek, ulic
– pisze samodzielnie 2-3 zdania na podany temat
5. Osiągnięcia w zakresie kształcenia
językowego:
– wyróżnia w wypowiedziach zdania, w zdaniach wyrazy, w wyrazach sylaby oraz głoski
– różnicuje głoski na samogłoski i spółgłoski
– stosuje w poprawnej formie rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki (bez wprowadzania terminów)
– rozpoznaje wyrazy o znaczeniu przeciwnym
– określa, który tekst jest zagadką, a który życzeniami
22 Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o.
6. Osiągnięcia w zakresie samokształcenia: – podejmuje próby zapisu nowych samodzielnie poznanych wyrazów
– korzysta z różnych źródeł informacji, np. atlasów, czasopism dla dzieci
– wybiera charakterystyczne dla siebie strategie uczenia się
matematyczna 1. Osiągnięcia w zakresie rozumienia
stosunków przestrzennych i cech
wielkościowych:
– określa i prezentuje położenie przedmiotów w przestrzeni i na płaszczyźnie
– określa i prezentuje kierunek ruchu przedmiotów oraz osób
– ustawia przedmioty zgodnie z podanymi warunkami
– orientuje się na kartce, aby odnajdować informacje (np. w prawym górnym rogu) i rysować strzałki we właściwym
kierunku – posługuje się pojęciami: pion, poziom, ukos
– dokonuje klasyfikacji przedmiotów, tworzy kolekcje (np.: zwierzęta, zabawki, rzeczy do ubrania)
– układa obiekty (np. patyczki) w serie rosnące i malejące, numeruje je
– wybiera obiekt w serii, wskazuje następne i poprzednie
– porównuje przedmioty pod względem wyróznionej cechy wielkościowej, np. długości czy masy
– porównuje liczebność utworzonych kolekcji i zbiorów zastępczych
– ustala równoliczność mimo obserwowanych zmian w układzie elementów porównywanych zbiorów
– rozróżnia lewą i prawą stronę swojego ciała
– wyprowadza kierunki od siebie (po prawej stronie, na lewo od)
– określa położenie przedmiotu na prawo/lewo od osoby widzianej z przodu (także przedstawionej na fotografii czy obrazku)
– wyprowadza kierunki od innej osoby
– orientuje się na kartce, rysuje strzałki we właściwym kierunku zgodnie z instrukcją
– dostrzega symetrię (np. w rysunku motyla)
– zauważa zjawisko symetrii w figurach geometrycznych i niektórych elementach otoczenia
– dostrzega stałe następstwa i regularność
– kontynuuje regularny wzór (np. szlaczek)
– zauważa, że jedna figura jest powiększeniem lub pomniejszeniem drugiej uzupełnia rysunek według osi symetrii
2. Osiągnięcia w zakresie rozumienia liczb
i ich własności:
– liczy obiekty (dostrzega regularność dziesiątkowego systemu liczenia)
– wymienia kolejne liczebniki od wybranej liczby w przód i wstecz (zakres do 20)
– zapisuje liczby cyframi (zakres do 20) i dziesiątkami do 100
– wyjaśnia znaczenie cyfry zapisanej w miejscu jedności, dziesiątek
– rozumie pojęcie liczby w aspekcie głównym, porządkowym i miarowym
– liczy dziesiątkami w zakresie 100
– porównuje liczby, porządkuje liczby od najmniejszej do największej i odwrotnie, rozumie sormułowania typu:
liczba o 1, 2 większa, o 1, 2 mniejsza, stosuje znaki: <; >; =
3. Osiągnięcia w zakresie posługiwania się
liczbami:
– dodaje do podanej liczby w pamięci i od podanej liczby odejmuje w pamięci liczbę jednocyfrową (w zakresie 20)
– wyjaśnia istotę działań matematycznych – dodawanie, odejmowanie
– dodaje i odejmuje dziesiątki w zakresie 100
– wykonuje obliczenia i opracowuje własną strategię obliczeń
– posługuje się znakiem równości
– posługuje się znakami działań w dodawaniu i odejmowaniu liczb
– oblicza i zapisuje proste działania z okienkiem
Elementarz odkrywców. Program nauczania dla I etapu kształcenia © Nowa Era Sp. z o.o. 23
4. Osiągnięcia w zakresie czytania tekstów
matematycznych:
– rozwiązuje czynnościowo proste zadania matematyczne wyrażone jako konkretne sytuacje, przedstawione
na rysunkach lub w treści podanej słownie
– analizuje i rozwiązuje zadania tekstowe proste, dostrzega problem matematyczny oraz tworzy własną strategię
jego rozwiązania, odpowiednią do warunków zad
| | |
|
| |
| Brak komentarzy.
| |
| |
| Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
| |
